Chiếu sáng đô thị Cần tầm nhìn bền vững và đồng bộ

Bắt đầu từ công nghệ

Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, tính đến tháng 12/2022, Việt Nam hiện có 888 đô thị. Việc áp dụng công nghệ chiếu sáng LED cũng như các thiết bị điều khiển thông minh đã góp phần tạo nên các đô thị văn minh, hiện đại, an ninh và an toàn về ban đêm.

Trong hoạt động quản lý nhà nước về chiếu sáng đô thị, Nhà nước và Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật nhằm tiến tới hoàn thiện hành lang pháp lý cho lĩnh vực này.

Ngày 17/6/2010, Quốc hội ban hành Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2011. Luật có quy định rõ: Trách nhiệm quản lý nhà nước về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trong chiếu sáng công cộng thuộc về Bộ Xây dựng, Bộ Khoa học và Công nghệ và UBND các cấp.

Trước đó, Chính phủ ban hành Nghị định số 79/2009/NĐ-CP ngày 28/9/2009 về Quản lý chiếu sáng đô thị, đặt ra các yêu cầu chung về thiết kế, xây dựng, duy trì chiếu sáng đô thị; sự cần thiết phải quy hoạch chiếu sáng đô thị cũng như các nguyên tắc cơ bản vể tổ chức, quản lý, đầu tư xây dựng, vận hành, khai thác hệ thống chiếu sáng đô thị.

Theo Nghị định này, trách nhiệm của chính quyền đô thị là phải ban hành quy định cụ thể về chiếu sáng đô thị tại địa phương và làm rõ trách nhiệm các đơn vị, cá nhân tham gia tổ chức chiếu sáng tại đô thị.

Ngày 11/10/2010, Chính phủ tiếp tục ban hành Quyết định số 1874/QĐ-TTg Phê duyệt Định hướng phát triển chiếu sáng đô thị Việt Nam đến năm 2025. Nội dung của Định hướng có ghi rõ: “Phát triển chiếu sáng đô thị phải theo quy hoạch, kế hoạch xây dựng và phát triển đô thị; từng bước hiện đại hóa, nâng cao hiệu quả hoạt động, chất lượng chiếu sáng đô thị; đổi mới công nghệ, sử dụng năng lượng mới, tái tạo trong chiếu sáng đô thị nhằm tiết kiệm điện năng, góp phần phục vụ công cuộc phát triển kinh tế-xã hội của đất nước và tạo dựng hình ảnh đô thị Việt Nam có bản sắc, văn minh, hiện đại”.

Dịch vụ chiếu sáng đô thị có liên quan trực tiếp đến chất lượng sống của cư dân đô thị, góp phần phát triển kinh tế-xã hội của đất nước… Vì vậy, dịch vụ này là dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách của nhà nước, được xác định theo theo Nghị định số 32/2019/NĐ-CP ngày 10/4/2019 về Quy định giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước từ nguồn kinh phí chi thường xuyên. Theo đó, việc cung cấp dịch vụ này được thực hiện thông qua phương thức đấu thầu hoặc đặt hàng. 

Một số dịch vụ công ích có tính đặc thù, đặc biệt đối các dịch vụ mang tính hệ thống/mạng lưới, như thu gom, vận chuyển thoát nước và xử lý nước thải, chiếu sáng công cộng… cần phải được quản lý, khai thác, vận hành thống nhất, đồng bộ chứ không thể cắt khúc hay phân chia để quản lý theo đơn vị hành chính cơ sở. Tuy nhiên, Nghị định số 32/2019/NĐ-CP nêu trên không tính đến các yếu tố này, dẫn đến nhiều khó khăn trong thực tế quản lý và vận hành chiếu sáng công cộng đô thị ở nước ta.

Một thực tế khác là kinh phí đầu tư hằng năm cho lĩnh vực này ở hầu hết các đô thị còn hạn chế, không khuyến khích đơn vị chiếu sáng triển khai, áp dụng công nghệ mới có hiệu suất cao. Một số đô thị đã có cơ chế thu hút các tổ chức, cá nhân tham gia xã hội hóa trong đầu tư phát triển lĩnh vực chiếu sáng đô thị nhưng chưa hiệu quả, chưa đồng bộ, thiếu tính thẩm mỹ, thiếu kiểm soát, thậm chí dẫn tới nguy cơ ô nhiễm ánh sáng.

Riêng về quản lý vận hành hệ thống chiếu sáng đô thị, mới chỉ có bốn thành phố trực thuộc trung ương giao việc này cho doanh nghiệp chuyên ngành (Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng); 59 tỉnh, thành phố còn lại giao việc này cho các công ty cổ phần công trình đô thị hoặc công ty cổ phần môi trường đô thị.

Mặt khác, cho đến nay, chưa xây dựng được một hệ thống cơ sở dữ liệu về chiếu sáng đô thị phục vụ cho công tác quản lý, đầu tư, xây dựng mới, đặc biệt phục vụ cho quá trình chuyển đổi số. Công nghệ chiếu sáng LED đã được chứng minh là đóng góp to lớn vào việc tiết kiệm điện năng, góp phần giảm phát thải nhưng cho đến nay, ở nhiều đô thị, công tác đầu tư mới, cải tạo, nâng cấp và thay thế hệ thống đèn chiếu sáng truyền thống vẫn còn chậm.